حافظ و گوته شاعران جهانی

حافظ و گوته شاعران جهانی  هستند اما گوته درباره حافظ مي نويسد: ولي اين نكته يقين است كه هر كس يك بار حافظ را بشناسد و با او آشنا شود. در سراسرزندگاني دست از اين يار آسماني بر نخواهد داشت و در راه ناهموار زندگي ، او را راهنماي سفر خواهد كرد… كاش دلدادگان جهان، بيش از سايرين ، از اين درياي بي‌پايان سخن حافظ مرواريدهاي گران به دست آورند و نغمه‌هاي آسماني اين سخنگوي مسيحا دم را، بهتر از هر نغمه‌ آسماني، با آن شوري بشنوند كه جز در نزد دلدادگان واقعي نمي‌توان يافت.

یوهان ولفگانگ گوته یکی از بزرگان نادر ادبیات جهان است او در طول یک زندگی طولانی و کامل، نبوغ پربار خود را در زمینه های مختلف نشان داد. گوته آثار ادبی را تألیف کرد و اصول هنری را پایه گذاری کرد که تأثیر عمیقی بر معاصران او در سراسر اروپا گذاشت و هنوز هم به عنوان الگو به آنها نگاه می شود. جایگاهی که او در توسعه ادبیات و اندیشه آلمانی دارد، مانند موقعیتی است که شکسپیر در کشورهای انگلیسی زبان دارد.

زندگی شاعر آلمانی

گوته در 28 اوت  میلادی 1749 در فرانکفورت آلمان در خانواده ای ثروتمند ​​به دنیا آمد. او تا سال 1765 توسط پدر و معلمانش در خانه آموزش دید، تا اینکه برای تحصیل در رشته حقوق، که حرفه پدرش بود، به لایپزیگ فرستاده شد. گوته استعداد ادبی خود را حتی در کودکی نشان داده بود. زمانی که در لایپزیگ بود، شروع به نوشتن غزلیات درخشان کرد و دو نمایشنامه  اول خود را به پایان رساند.

گوته  پس از یک بیماری سخت و دوره نقاهت طولانی در خانه، تحصیلات حقوقی خود را در استراسبورگ از سر گرفت و درسش را در سال 1771 به پایان رساند. او فعالیت های ادبی خود را در آنجا ادامه داد و با تعدادی از شاعران و منتقدان جوان آلمانی آشنا شد.

پس از فارغ التحصیلی، گوته به فرانکفورت بازگشت. ذهن او مملو از ایده های هیجان انگیز بسیاری بود و خود را وقف مطالعات فلسفی، عمدتاً در مورد اسپینوزا، و ادبیات کرد. در اینجا بود که او اولین آثار خود را نوشت. اینها علاقه و تحسین گسترده ای را برانگیخت و جایگاه گوته را به عنوان یک هنرمند مهم ادبی در آلمان تثبیت کرد

در سال 1775 گوته توسط دوک جوان کارل آگوست وایمار دعوت شد تا در دربار خود پستی بپذیرد. در ده سال بعد، گوته چندین پست مسئول اداری و مشاوره ای را در دولت آنجا بر عهده گرفت و در مقاطع مختلف به عنوان مشاور خصوصی و رئیس وزارتخانه های دارایی، کشاورزی و معادن خدمت کرد. او در مسائل مدیریت دولتی مهارت زیادی نشان داد و دانش عملی و حس خوب او به زودی مورد احترام قرار گرفت، حتی کسانی که در ابتدا از حضور او در دربار رنجیده بودند دوستان خوبی شدند، اما شاعر همیشه استقلال فکر و عمل خود را حفظ کرد و اجازه نداد که حاکمش بر او مسلط شود.

کارل آگوست یک حاکم روشنفکر بود که بسیاری از نویسندگان و هنرمندان با استعداد را در دربار خود گرد آورد. فضای هنری شهر وایمار هیجان‌انگیز بود، اما گوته یک کارمند عمومی وظیفه‌شناس بود و بیشتر انرژی خود را صرف تجارت رسمی می‌کرد. او در نهایت متوجه شد که این امر بیش از حد در کار ادبی او دخالت می کند. در این دوره او اغلب قادر به تکمیل نسخه های خطی که آغاز کرده بود یا به بلوغ رسیدن بسیاری از ایده های خود نمی شد.او سرانجام در سال 1786 وایمار را در یک سفر دو ساله به ایتالیا ترک کرد تا با خود و هنرش کنار بیاید.

گوته پس از بازگشت به آلمان، در حالت نیمه بازنشستگی زندگی کرد و بر تحصیل و نویسندگی خود تمرکز کرد.
گوته به پرورش علایق گسترده خود ادامه داد مطالعات علمی او شامل تحقیقات اولیه در گیاه شناسی، آناتومی، زمین شناسی و اپتیک بود. او همچنین علاقه فعالی به تحولات سیاسی و اجتماعی جاری داشت و دوک را در لشکرکشی نظامی علیه فرانسوی ها در سال 1792 همراهی کرد.

گوته تا زمان مرگش به جایگاهی بی سابقه در محافل ادبی و روشنفکری دست یافته بود. آثار و نظرات او تأثیر عمیقی بر بیشتر نویسندگان و شاعران اوایل قرن نوزدهم گذاشت. اثر بزرگ او، فاوست، هنوز هم مهمترین شاهکار ادبیات آلمانی تلقی می شود.

گوته و ادبیات فارسی

گوته” به چند زبان دنیا -از جمله عبری آشنا بود و با تورات و قرآن نیز آشنایی داشت. مطالعه این دو کتاب مذهبی الهام بخش وی در سرودن بسیاری از قطعات دیوان خود، نظیر اصحاب کهف، خدای ابراهیم و محمد بود. البته آشنایی گوته تنها محدود به ادیان ابراهیمی نبود. او به‌خوبی با آیین باستانی هندو نیز آشنایی داشت و مجذوب داستان راما و سیتا بود که ماحصل این علاقه، نمایشنامه‌ای بی‌نظیر است که با نبوغ خود به رشته تحریر درآورد.

در چهل و دو سالگی و همزمان با مطالعه گلستان‌سعدی، آشنایی گوته با ادبیات ایران زمین آغاز گشت. این آشنایی او با ایران در زمان فوق‌العاده‌ای شکل گرفت. یعنی درست زمانی که آوازه وی در سراسر آلمان و اروپا پیچیده بود و مطالعه آثار او از سوی علاقمندان به ادبیات به شدت مورد توجه قرار داشت.

او در پنجاه و نه سالگی لیلی و مجنون و در شصت سالگی خسرو و شیرین را مورد مطالعه قرار داد. او سخت مجذوب شعر و ادب فارسی قرار گرفته بود.اما شصت و پنج سالگی اوج تحول و دگرگونی گوته، و ایجاد انقلابی شگرف در درون وی بود. “کوتا” ناشر کتابهای گوته، ترجمه‌ای از غزلیات حافظ را در دو جلد برای وی فرستاد. به گفته خودش، ناگهان با اثری روبرو شد که تا آن روز نظیر آن را ندیده بود.

روز هفتم ژوئن سال ۱۸۱۴، این شاعر نام‌آور آلمانی برای نخستین بار نام حافظ را در دفترچه خاطرات خود ثبت کرد و نوشت:

ناگهان با عطر آسمانی شرق و نسیم روح‌پرور ابدیت آشنا شدم که از دشت‌ها و بیابان‌های ایرانی می‌وزید. مرد استثنائی و خارق‌العاده‌ای را شناختم که شخصیت شگرف او، مرا سراپا مجذوب کرد.

گوته شیفته افکار حافظ گشت و دیوان غربی-شرقی خود را تحت‌تاثیر دیوان حافظ سرود. در این دیوان، اشعاری در مدح حافظ نیز وجود دارد:

حافظا، در غزل‌هایت می‌شنوم
که شاعران را بزرگ داشته‌ای
بنگر که اینک پاسخی فراخورت می‌دهم
بزرگ اویی است که این سپاس به بزرگ‌داشت اوست… .

و

خود را با تو برابر گرفتن، حافظا
راستی که دیوانگی است

به هنگام نوشتن کتاب، گوته به اين فكر افتاد كه در عالم خيال به كشور حافظ سفر كند و ديوان خويش را ارمغان اين سفر روحاني قرار دهد. از آن پس، وي خود را مسافر ديار شرق پنداشت و قسمت اعظم قطعات ديوان را با اين تصوير سرود كه با كاروان هاي مشك و ابريشم سفر مي‌كند و از كوره راههاي ناهموار به سوي شيراز مي‌رود و به گوش خويش مي‌شنود كه راهنماي سفر، ترانة شورانگيز حافظ را مي‌خواند. خودش در اين باره مي‌گويد: آهنگ سفر شيراز كردم تا اين شهر را منزلگه ثابت خويش قرار دهم و از آنجا چون اتابكان و اميران فارس كه هر چند يك بار به عزم سفرهاي جنگي رو به اطراف مي‌كردند، گاهگاه راه سفرهاي كوچك در پيش گيرم و باز به شيراز خودم برگردم.

او در مورد سرودن دیوانش نوشت: به ساختن جام جمي مشغولم كه با آن، با وجود زاهدان ريايي، دنياي ابديت را عيان خواهم ديد و ره به آن بهشت جاودان كه خاص شاعران غزلسرا است خواهم برد تا در آنجا در كنار حافظ شيراز مسكن گزينم.
روز 16 مه 1815، گوته به (كوتا) ناشر آثار خود، دربارة ديوان چنين نوشت: اين كتاب را نه فقط با مراجعه دايم به ديوان محمد شمس‌الدين حافظ شاعر ايراني تنظيم كرده‌ام، بلكه در سرودن قطعات آن، ساير آثار ادب شرق را از معل‍ّقات و قرآن گرفته تا اشعار جامي شاعر ايراني در نظر داشته‌ام. حتي گاه به آثار شعراي ترك نيز متوجه بوده‌ام.

گوته به دلیل گستردگی اندیشه، درک ماهیت انسان و ایمان خوش بینانه به روح انسانی، و درک شهودی او از حقایق جهانی، از نظر بسیاری به عنوان شاعر برجسته جهان مدرن شناخته می شود. او در 22 مارس 1832 درگذشت، اما اثر او در معنا و ارزش خود برای خوانندگان امروزی زنده است.

برنامه نور وصدا در یادبود گوته و حافظ در شهر وایمار آلمان

• ثبت نام در کلاس مشاعره و حافظ خوانی پیشرفته