مشاعره چیست ؟

مشاعره وانواع آن

مشاعِرِه، اسم مصدر باب مُفاعِلَه است. بنابراین تلفظ عربی آن مُشاعِرَه می باشد که در زبان فارسی با اصول آوایی زبان فارسی به مشاعِرِه تبدیل شده است.هر گاه فعلی داشته باشیم که طرف مقابل داشته باشد و در مقابل کاری که صورت می گیرد عکس العملی دریافت می شود (کنش و واکنش) آن را به باب مُفاعِلَه می آوریم.بنابراین مشاعره به معنای روبروی همدیگر شعر خواندن است؛ یعنی در مقابل هر شعری که خوانده شود (عمل)، شعری خوانده و دریافت می شود (عکس العمل).هم چنین مشاعره می تواند در قالب مسابقه برگزار شود. در مسابقه ی مشاعره هر کدام از شرکت کنندگان که اشعار بیشتری از بر داشته باشد و بهتر و زیباتر شعر بخواند؛ برنده مسابقه است.

اقسام مشاعره

مشاعره به دو بخش مشاعره آزاد و مشاعره موضوعی (تخصصی) تقسیم می شود.

مشاعره آزاد: مشاعره کننده ها در انتخاب ابیات آزاد می باشند و می توانند هر بیتی بخوانند.

مشاعره تخصصی یا موضوعی: مشاعره کننده ها می بایست ابیات خود را متناسب با موضوع مشخص شده، انتخاب کنند.

مشاعره های مناسبتی از جمله مشاعره آئینی، مشاعره های آثار شاعران ،مشاعره تخصصی در دیوان حضرت حافظ، مشاعره طنز، مشاعره با گویش های مختلف، مشاعره در وصف شخص یا مکان خاصی نمونه هایی از مشاعره موضوعی هستند.به طور مثال در مشاعره تخصصی در دیوان حافظ، شرکت کنندگان ملزم هستند که ابیات خود را از دیوان خواجه اهل راز انتخاب کرده و بخوانند.یا در مشاعره موضوعی عاشورایی: ابیات انتخاب شده باید مرتبط با حادثه عاشورا باشند و…

این دو نوع مشاعره در قالب های مختلفی برگزار می شوند.

از جمله قالب های مشاعره می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مشاعره آوایی
2. مشاعره حروف یا نشانه ایی
3. مشاعره سنتی
4. مشاعره واژگان
5. مشاعره وام گیری
6. مشاعره مزایده
7. مشاعره تضمینی

تعریف قالب های گوناگون مشاعره:

1. مشاعره آوایی:

در این نوع از مشاعره هر شرکت کننده می بایست با آوا (صدای) آخر بیت خوانده شده توسط شرکت کننده قبل، بیت خود را بخواند.

شرکت کننده 1) اگر دشنام فرمایی وگر نفرین دعاگویم/ جواب تلخ می زیبد لب لعل شکر خارا

شرکت کننده 2) این تطاول که کشید از غم هجران بلبل/ تا سراپرده گل نعره زنان خواهد شد: غلط

بیت شرکت کننده 1 با آوای «آ» تمام شده است. ولی بیتی که شرکت کننده شماره 2 خوانده با آوای «ای» شروع شده است؛ در صورتی که می بایست با آوای «آ» شروع شود.

شرکت کننده 2) اگر چه مرغ زیرک بود حافظ در هواداری/ به تیر غمزه صیدش کرد چشم آن کمان ابرو: غلط

بیت شرکت کننده 1 با آوای «آ» تمام شده است. ولی بیتی که شرکت کننده شماره 2 خوانده با آوای «اَ» شروع شده است؛ در صورتی که می بایست با آوای «آ» شروع شود.

شرکت کننده 2) آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند/ آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند: صحیح

شرکت کننده 2)عاشقان را گر در آتش می پسندد لطف دوست/ تنگ چشمم گر نظر در چشمه کوثر کنم

این بیت نیز صحیح است زیرا با آوای «آ» تمام شده است.

مثال 2

شرکت کننده 1) مدامم مست می دارد نسیم جعد گیسویت/ خرابم می کند هر دم فریب چشم جادویت

شرکت کننده 2) طراز پیرهن زرکشم مبین چون شمع/ که سوزهاست نهانی درون پیرهنم: صحیح

بیت خوانده شده توسط شرکت کننده 1 با صدای «ت» تمام شده است و شرکت کننده 2 نیز بیت خود را با صدای «ت» شروع کرده است.

نکته:در مشاعره آوایی، نشانه یا حرف اهمیت ندارد؛ بلکه آوا یا صدای یکسان مد نظر است.

برای نمونه می توانید به مطلب مشاعره در اشعار شیخ سعدی مراجعه کنید

2. مشاعره حروف یا نشانه ایی:

مشاعره کننده می بایست با حرف (نشانه) آخر بیتی که توسط مشاعره کننده قبل خوانده، بیت خود را بخواند.

مشاعره کننده 1) مدامم مست می دارد نسیم جعد گیسویت/ خرابم می کند هر دم فریب چشم جادویت

مشاعره کننده 2) طراز پیرهن زرکشم مبین چون شمع/ که سوزهاست نهانی درون پیرهنم: غلط

چون بیت مشاعره کننده 1 با حرف «ت» تمام شده است ولی بیت مشاعره کننده 2 با حرف «ط» شروع شده است.

مشاعره کننده 2) تاب بنفشه می دهد طره مشکسای تو/ پرده غنچه می درد خنده دلگشای تو: صحیح

توجه:  در مشاعره حروف، آوا یا صدا اهمیت ندارد؛ بلکه حرف یا نشانه ی یکسان مد نظر است.

3. مشاعره سنتی:

مشاعره عامیانه ترکیبی از مشاعره آوایی و مشاعره حروف است. در این مشاعره که سال ها به اشتباه «مشاعره آوایی» یا «مشاعره حروف» نامیده شده است؛ مشاعره کننده می تواند با آوا یا حرف بیت قبل، بیت خود را بخواند.

مشاعره کننده 1) دارم از زلف سیاهش گله چندان که مپرس/ که چنان زو شده ام بی سر و سامان که مپرس

مشاعره کننده2) ساقی ار باده از این دست به جام اندازد/ عارفان را همه در شرب مدام اندازد: صحیح

مشاعره کننده2) صبح است ساقیا قدحی پر شراب کن/ دور فلک درنگ ندارد شتاب کن: صحیح

شرکت کننده 1)اگر دشنام فرمایی وگر نفرین دعاگویم/ جواب تلخ می زیبد لب لعل شکر خارا

شرکت کننده 2)  این تطاول که کشید از غم هجران بلبل/ تا سراپرده گل نعره زنان خواهد شد: صحیح

نکته: مشاعره آوایی و حروف به نوعی زیر مجموعه مشاعره عامیانه قرار می گیرند.

4. مشاعره واژگان:

واژه ها بر روی کاغذهای جداگانه نوشته شده و در یک گوی یا درون یک پاکت قرار می گیرند. هر کدام از شرکت کنندگان با بیرون آوردن برگه ها از گوی یا انتخاب پاکت، واژه های خود را انتخاب می کنند. سپس برگه یا پاکت خود را به مجری یا داور تحویل می دهند.

مجری یا داور مسابقه واژه را می خواند؛ شرکت کنندگان می بایست بیتی بخوانند که واژه گفته شده توسط مجری یا داور در آن بیت به کار رفته باشد.

واژه گل:

ای گل به شکر آن که تویی پادشاه حسن/ با بلبلان بیدل شیدا مکن غرور

5. مشاعره وام گیری

مشاعره وام گیری به دو شکل صورت می گیرد.

الف)- مجری یا داور یک بیت می خواند.

• مشاعره کننده 1 می بایست یک واژه از «بیت خوانده شده» انتخاب کند و مشاعره را با بیتی ادامه دهد که واژه ی مورد نظر در بیت خوانده شده باشد.
• مشاعره کننده 2 نیز می بایست یک واژه از بیتی که مشاعره کننده 1 خوانده انتخاب کند و بیتی بخواند که واژه انتخاب شده در آن به کار رفته باشد.
• و مشاعره به همین صورت ادامه پیدا می کند تا زمانی که یکی از مشاعره کنندگان بیت تکراری بخواند یا نتواند بیتی بخواند.

ب) مجری یا داور یک بیت می خواند. سپس یک واژه از بیتی که خوانده است؛ انتخاب می کند تا مشاعره کننده 1 با آن واژه یک بیت بخواند.

• مشاعره کننده 1 می بایست یک بیت با واژه ی انتخاب شده توسط مجری یا داور را بخواند. سپس یک واژه از بیتی که خوانده انتخاب می کند تا مشاعره کننده 2 با آن واژه یک بیت بخواند.
• مشاعره کننده 2 یک بیت با واژه ایی که توسط مشاعره کننده 1 انتخاب شده؛ می خواند. سپس یک واژه از بیتی که خوانده انتخاب می کند تا نفر بعدی با آن واژه یک بیت بخواند.
• و مشاعره به همین صورت ادامه پیدا می کند تا زمانی که یکی از مشاعره کنندگان بیت تکراری بخواند یا نتواند بیتی بخواند.

نکته : تفاوت مشاعره وام گیری در شکل «الف» و «ب» در این است که:

در شکل «الف»: واژه توسط خود مشاعره کننده انتخاب می شود.

در شکل «ب»: واژه توسط نفر قبلی انتخاب می شود.

مشاعره با واژه ماه رمضان 

6. مشاعره مزایده:

مجری یا داور یک واژه را مشخص می کنند. پس از اعلام واژه مورد نظر، به مشاعره کنندگان 1 دقیقه فرصت داده می شود تا به حافظه خود مراجعه کرده و تعداد ابیاتی که با واژه مشخص شده می توانند بخوانند را شمرده و اعلام کنند. کسی که بیشترین عدد را اعلام کند؛ می بایست بیت هایش را بخواند.

• اگر به همان تعدادی که اعلام کرده است؛ بیت هایش را بخواند در این مرحله موفق شده است و به تعداد بیتی که اعلام کرده است، امتیاز دریافت می کند.
• اما اگر کمتر از عدد اعلام شده بیت بخواند به میزان عددی که اعلام کرده است از او امتیاز کسر می شود.

در هر دو صورت به سایرین شرکت کنندگان امتیازی تعلق نمی گیرد.

توجه: مشاعره وام گیری و مزایده به نوعی زیر مجموعه مشاعره واژگان قرار می گیرند.

7. مشاعره تضمین:

مجری یا داور یک بیت می خواند. مشاعره کنندگان بایست آیه، حدیث یا بیتی که شاعرِ بیتِ خوانده شده به آن تضمین کرده است را بخواند.

مثال 1  بیت: شب وصل است و طی شد نامه هجر/ سلام فیه حتی مطلع الفجر (حافظ)

حضرت حافظ این بیت را از آیه 5 سوره مبارکه قدر تضمین کرده است.

بسم الله الرحمن الرحیم- سلامٌ هی حتّی مطلَعِ الفَجر

ترجمه: به نام الله بخشنده و مهربان- شبی است سرشار از سلامت (و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده

مثال 2-  دل صنوبری ام همچو بید لرزان است/ ز حسرت قد و بالای چون صنوبر دوست (حافظ)

حافظ شیرازی این بیت را از خواجوی کرمانی تضمین کرده است.

دل صنوبریم همچو بید می لرزد/ ز بیم درد فراق تو ای صنوبر دل (خواجو)

چند نکته:

تعداد دورهای قالب های مختلف مشاعره اختیاری می باشد ولی به طور معمول مشاعره آوایی، حروف و عامیانه 10 دور و مشاعره واژگان 5 دور می باشد.

نویسنده : بهناز عباسی

مشاعره دیدنی با اجرای دکتر اسماعیل آذر